Szamotuły to miasto w Wielkopolsce, położone około 35 km na północny zachód od Poznania. Jednym z zabytków, który się tu znajduje jest zespół zamkowy, składający się z późnogotyckiej baszty, XV-wiecznego budynku na podzamczu, XVIII-wiecznej oficyny i XIX-wiecznego spichlerza. Całość otacza park krajobrazowy.
Początki Muzeum – Zamek Górków w Szamotułach sięgają 1957 roku. Wtedy to grupa entuzjastów powołała do życia regionalne Muzeum Ziemi Szamotulskiej. Pod tą nazwą instytucja działała do 1989 roku. Początkowo siedzibą muzeum była baszta. Na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, w latach 1976-89 przeprowadzono gruntowny remont i renowację zamku, który od 1990 roku stał się głównym budynkiem muzeum. Wtedy też zmieniono nazwę placówki na Muzeum – Zamek Górków w Szamotułach.
Początek kolekcji ikon przypada na 1994 rok. Muzeum zaczęło wtedy otrzymywać obiekty sztuki cerkiewnej zatrzymane przez służby celne przemytnikom na granicy. Kolekcja ikon wchodzi w skład Działu Artystycznego Muzeum. W chwili obecnej liczy ona około 1200 obiektów. Z tego tylko około 350 ikon znajduje się na ekspozycji stałej. Obecnie zbiory muzeum powiększają się dzięki zakupom własnym, darowiznom lub w formie wypożyczeń i depozytów długoterminowych. W 2009 roku muzeum zakupiło dużą ikonę dwupoziomową, czterodzielną, wielopostaciową dzięki środkom pozyskanym w ramach programu operacyjnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Dziedzictwo kulturowe, priorytet 2 – Rozwój instytucji muzealnych. W 2010 roku natomiast muzeum wzbogaciło się o 181 obiektów sztuki cerkiewnej przekazanych jako darowizna przez Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku.
W skład zbioru wchodzą: ikony wykonane tradycyjną techniką, czyli temperą lub farbą olejną na desce – około 750 obiektów, metaloplastyka (ołtarzyki podróżne, krzyże i plakiety metalowe) – około 300 obiektów oraz tzw. drobnica (czyli małe medaliony wykonane techniką emalii) – 137 obiektów. Najmniejszą częścią zbioru są cerkiewne utensylia. Jest to zaledwie kilka lampek oliwnych i tzw. ręczników na ikony.
Zbiór nie ma charakteru jednorodnego, ikony pochodzą z różnych warsztatów Rosji, dzisiejszej Ukrainy i Białorusi. Oprócz ikon kanonicznych wykonanych w dobrych pracowniach ikonopisarskich, znaczną część kolekcji stanowią obiekty powstałe w małych warsztatach rzemieślniczych realizujących zamówienia ubogich klientów. Ikony te charakteryzują się niskim poziomem technicznym i artystycznym. W zbiorze dominują głównie prace XIX-wieczne.
W kolekcji najwięcej jest ikon z wizerunkami Matki Bożej i świętych – tu palma pierwszeństwa zdecydowanie przypada świętemu Mikołajowi Cudotwórcy. Najmniej jest przedstawień ikon kalendarzowych i świątecznych.
Muzeum jest również właścicielem ikony współczesnej prezentującej Matkę Bożą z Dzieciątkiem autorstwa Jerzego Nowosielskiego, napisanej w 1967 roku, a zakupionej do Szamotuł w 2005 roku w Galerii Starmach w Krakowie. Szamotulskie muzeum prezentowało swoją kolekcję ikon na licznych wystawach w kraju (Kraków, Gniezno, Wigry, Poznań, Polkowice) i za granicą (Szwecja, Holandia, Belgia, Włochy, Niemcy). Za kilka z nich otrzymało nagrody i wyróżnienia.
.
Tekst: Katarzyna Zarówna na podstawie informacji udzieonych przez Annę Król z Muzeum – Zamek Górków w Szamotułach
Foto: Piotr Zarówny ( więcej zdjęć Piotra Zarównego znajdziesz tutaj)
