Przedstawiona do oceny praca jest już drugą publikacją po książce Archeologia doświadczalna w Muzeum Nadwiślańskim. Eksperymenty 2003-2006, Kazimierz Dolny 2007, przedstawiającą wyniki eksperymentów i badań istniejącego w strukturze Muzeum Nadwiślańskiego ośrodka archeologii doświadczalnej nazwanego przez jego twórców Grodzisko Żmijowiska.
Prezentowaną publikację omówię zgodnie z konstrukcją poszczególnych jej części, by w końcu przedstawić sentencję zawierającą ocenę całościową. Rozdział I ma charakter retrospekcji historycznej ukazującej początki i rozwój archeologii doświadczalnej w Muzeum Nadwiślańskim. Inicjator i jeden z twórców tej idei – Paweł Lis charakteryzuje w artykule Program badawczo-edukacyjny ośrodka archeologii
doświadczalnej Grodzisko Żmijowiska ideowe i organizacyjne podstawy istnienia ośrodka archeologii doświadczalnej o nazwie Grodzisko Żmijowiska.
Trudno się nie zgodzić z autorem, że istotnym osiągnięciem Muzeum Nadwiślańskiego dla funkcjonowania i rozwoju programu badawczo-edukacyjnego, opartego na eksperymentalnej weryfikacji wiedzy na temat kultury materialnej wczesnośredniowiecznych Słowian, było utworzenie na terenie zespołu osadniczego z IX – X wieku w Żmijowiskach ośrodka archeologii doświadczalnej.
Zawartość recenzowanego tomu dowodzi jak dynamicznie rozwija się ten dział Muzeum, bowiem prezentowane tu artykuły ukazują efekty, czasami wieloletnich prób i doświadczeń, rekonstrukcji kultury materialnej i kulinarnej naszych słowiańskich antenatów żyjących na terenach Kotliny Chodelskiej. Twórcy istniejącego ośrodka archeologii doświadczalnej doprowadzili do stanu niemalże niespotykanego w polskiej archeologii – doprowadzili do wykupienia przez Muzeum działek, w obrębie których położone jest grodzisko, i wybudowania na obrzeżu stanowiska archeologicznego skansenu, na terenie którego stworzono warunki do działań eksperymentalnych.
Lektura artykułów utwierdza w przekonaniu, jak pisze Autor, że Wbrew pozorom nie chodzi tu o „słowiańską” scenerię i malowniczą oprawę, ale o stworzenie warunków możliwie jak najbardziej zbliżonych do specyfiki środowiska, w jakich żyli i funkcjonowali mieszkańcy Żmijowiska przed ponad tysiącem lat. Rzeczywiście, choć wzorce budowy pieców, palenisk czy przygotowania potraw pochodzą czasami z innych ośrodków i doświadczeń innych badaczy i pasjonatów, to konsekwentnie realizowana jest idea odtworzenia warunków bytowania słowiańskiej społeczności chodlikowskiej sprzed ponad tysiąca lat.
Rys historyczny ukazujący proces powstawania ośrodka eksperymentalnego i jego cele zaprezentowała Anna Kacprzak w szkicu Grodzisko Żmijowiska – muzeum i ośrodek archeologii doświadczalnej. Okazuje się, że pierwotnym zamiarem nie był sam eksperyment archeologiczny, ale wobec zniszczenia stanowiska, szczególnie zaś wału, jego ochrona konserwatorska stała się tak zwaną potrzebą chwili. Tak więc, jak pisze autorka, w obawie przed postępującym niszczeniem substancji zabytkowej podjęto działania mające na celu jego długotrwałą ochronę, a w szczególności zachowanego zaledwie w 1/3 oryginalnego nasypu wału. W konsekwencji miejsce to otoczono opieką konserwatorską i muzealną, zmierzającą do ochrony i udostępnienia szerszej publiczności reliktów całości zespołu osadniczego w Żmijowiskach. Autorka wskazuje, że zasadnicza trudność przy wypracowaniu formuły takiego ośrodka polegała na asocjacji kilku sfer z dziedziny archeologii, mianowicie: ochrony dziedzictwa archeologicznego, prowadzenia badań archeologicznych, w tym również z zakresu archeologii doświadczalnej oraz edukacji muzealnej z jednoczesnym poszanowaniem krajobrazu kulturowego. Budowę ośrodka archeologii doświadczalnej rozpoczęto w 2009 roku. Obecnie na jego terenie istnieje szereg obiektów wzniesionych – co warto podkreślić – na wzór odkrytych w trakcie badań wykopaliskowych, są to: dwie chaty półziemiankowe ze stanowiskami grzewczymi, wyposażeniem do prowadzenia eksperymentów ze słowiańską wytwórczością pożywienia a także produkcją garncarską, naziemny budynek, gdzie w trakcie Warsztatów Archeologii Doświadczalnej mieści się pracownia garncarska; poza zabudową zrekonstuowano piec garncarski. Na terenie Ośrodka możemy również zobaczyć urządzenia techniczne takie jak jama smolarska czy też pozostałości pieców hutniczych w formie kotlinek wypełnionych żużlem powstałym podczas procesów dymarskich.
Planuje się również stworzenie pracowni tkackiej. Widzimy więc, że w ciągu trzech ostatnich lat Ośrodek stał się znaczącą placówką naukowobadawczą a także ekspozycyjną. Obserwując te działania można zgodzić się w ślad za Autorką ze stwierdzeniem, że Atrakcyjność prowadzonych eksperymentów z zakresu wczesnośredniowiecznego sprawiła, że działania te realizowane są w formie otwartej dla wszystkich zainteresowanych. Dzięki temu uczestnicy Warsztatów Archeologii Doświadczalnej mają niepowtarzalną okazję uczestniczyć w autentycznych eksperymentach, dających pełną gwarancję rzetelności przekazywanych informacji i zdobywanej wiedzy.
.
