W znanym i cenionym w środowisku chemików i fizyków naukowym periodyku „Analityka. Nauka i praktyka” znalazł się – być może po raz pierwszy – rozdział pod taki właśnie tytułem. W rozdziale tym w grudniu 2013 roku opublikowany został artykuł „Oznaczanie kwasów tłuszczowych w ceramice pochodzącej z wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego w Żmijowiskach” autorstwa zespołu: Ewa Żurowicz, Justyna Florczak, Joanna Kałużna-Czaplińska, Jagoda Jóźwik, Elżbieta Szubiakiewicz z Instytutu Chemii Ogólnej i Ekologicznej Wydziału Chemicznego Politechniki Łódzkiej, ze skromnym udziałem niżej podpisanego. Artykuł ten to rozwinięcie prezentacji posterowej pod podobnym tytułem, która zdobyła nagrody zarówno komitetu naukowego, jak i publiczności ubiegłorocznej XII Konferencji Analiza Chemiczna w Ochronie Zabytków, organizowanej przez Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie oraz Wydział Chemii Uniwersytetu Warszawskiego.
W artykule zaprezentowane zostały wyniki analiz przeprowadzonych metodą chromatografii gazowej łączonej ze spektrometrią mas (GC/MS), którym poddane zostały próbki pobrane z fragmentów naczyń ceramicznych z IX – X wieku, odkrytych na towarzyszącej grodzisku w Żmijowiskach osadzie północnej. Dzięki przeprowadzonym analizom oznaczone zostały pozostałości kwasów tłuszczowych w ściankach naczyń. Rodzaje tych kwasów, ich zróżnicowanie oraz intensywność występowania pozwalają formułować wnioski na temat rodzaju produktów spożywczych, jakie były przechowywane lub przygotowywane w badanych naczyniach ceramicznych. Z wniosków tych wynika, że w diecie mieszkańców wczesnośredniowiecznej osady w Żmijowiskach dominowały surowce roślinne, w tym owoce jagodowe, rośliny korzenne i bulwiaste, warzywa, orzechy i nasiona roślin. Tak skomponowaną dietę uzupełniało mięso ssaków i ryb. Zainteresowanych szczegółami zapraszamy do lektury artykułu w numerze 4, rok (XIV) 2013 „Analityki”, strony 50 – 53 (abstrakt w języku polskim i angielskim TUTAJ).
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na dynamikę postępu w praktycznym wdrażaniu w Polsce najnowocześniejszych metod badawczych i analitycznych. O stosowaniu technik GC/MS w badaniach archeologicznych przez naukowców amerykańskich i brytyjskich opowiadał nam w roku 2003 prof. Andrzej Buko, w trakcie swojej wizyty w Chodliku na naszych pierwszych eksperymentach odtwarzania ceramiki naczyniowej typu chodlikowskiego. Już w 2008 roku Joanna Kałużna- Czaplińska wraz z Haliną Młodecką z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi opisały możliwości wykorzystania tej metody w badaniach archeologicznych w wydawnictwie „Nauka i Zabytki. Nauki ścisłe w służbie archeologii, ochronie zabytków oraz historii (PMA Warszawa, red. W. Weker). W roku 2010 J. Kałużna -Czaplińska przeprowadziła analizy GC/MS naczyń ceramicznych odkrytych w roku 2000 na grodzisku w Chodliku. Wyniki tych analiz oraz próba 
interpretacji pod kątem rekonstrukcji słowiańskiego pożywienia, przeprowadzona z udziałem Agnieszki Białek z Katedry Bromatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego opublikowane zostaną w roku 2014 w książce „Archeologia doświadczalna w Grodzisku Żmijowiska. Eksperymenty 2008-2012” (Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym, red. P. Lis).
Wypada wyrazić satysfakcję z tak dynamicznego rozwoju interdyscyplinarnych badań nad kulturą materialną dawnych społeczeństw, istotnie i nowatorsko wspierających w tej mierze poczynania archeologów. Satysfakcja ta może być tym większa, że Muzeum Nadwiślańskie czynnie w tym procesie uczestniczy. A nowy termin „archeometria” – zwięźle określający ten nowatorski kierunek rozwoju metod badawczych – będzie zapewne w coraz powszechniejszym użyciu.
.
Paweł Lis
